Chedery

WIELKOOCKIE CHEDERY

Cheder (z hebrajskiego 'izba'), to elementarna szkoła żydowska o charakterze religijnym dla chłopców. Pierwsze chedery powstały prawie 2000 lat temu (I-II wiek n.e.). Chedery znajdowały się zazwyczaj w domu nauczyciela, zwanego mełamedem, i obejmowały 3 klasy. Klasa I dla chłopców w wieku od 3 do 5 lat, klasa II dla chłopców od 6 do 7 lat i klasa III dla chłopców od 8 do 13 lat. W chederach stosowano metodę nauczania polegającą na pamięciowym opanowaniu materiału. Uczono w nich Tory z komentarzami, modlitewnika oraz Talmudu. Obecnie chedery funkcjonują nadal w środowiskach ortodoksyjnych Żydów i często są koedukacyjne, to znaczy wspólne dla chłopców i dziewcząt. wg Wielka Encyklopedia PWN, tom V, s. 351, W-wa 2001

Chedery (zwane potocznie 'chajderami') istniały z pewnością w Wielkich Oczach od pierwszych lat, gdy osiedlili się tam Żydzi. Nie mamy jednak na ten temat żadnych konkretnych informacji. Pierwsze dokumenty potwierdzające oficjalnie istnienie chederów pochodzą z roku 1877 i z lat późniejszych i są to wykazy chederów w Jaworowie, Krakowcu i Wielkich Oczach, sporządzane przez starostwo w Jaworowie. Poniżej przytaczam te fragmenty tych wykazów, które dotyczą Wielkich Oczu. Centralne Archiwum Historii Narodu Żydowskiego w Jerozolimie HM2/9184.8

ROK 1877

A. Wykaz chajderów istniejących w powiecie, których urządzenie i nauczyciele (melamedzi) odpowiadają zupełnie wymogom:

L.p.	Gmina, gdzie jest chajder urządzony	Nr domu	Imię i nazwisko melameda	Ilość dzieci uczących się w chajderze	Uwagi
...					Niektóre z dzieci, w wieku szkolnym bedących a uczących się w powyższych chajderach, nie pobierają nauk w szkole publicznej, o czem tak Radę Szkolną miejscową, jako też i okręgową zawiadomiłem, przy załączeniu niniejszego spisu wszystkich dzieci do chajderów uczęszczających. Wszyscy wykazani tutaj mełamedzi utrzymują zakłady czysto konfesyjne i wykazali się w c.k. Starostwie odpowiednią do tego zawodu kwalifikacją.
9	Wielkieoczy	62	Józef Erdheim	14
10	Wielkieoczy	164	Mojżesz Feuer	9
11	Wielkieoczy	10	Hersch Schwaber	2
12	Wielkieoczy	4	Izrael Ettner	9
13	Wielkieoczy	57	Leib vel Laba Hauben	16
...

Jaworów, dnia 4 maja 1877, zastępca c.k. Starosty (--------------)

B. Wykaz chajderów przez c.k Starostwo zamkniętych:

L.p.	Gmina w obrębie której chajder stworzono	Nr domu	Imię i nazwisko melameda	Powody dla których chajder zamknięto		Uwaga
...						Prócz zarządzonego z urzędu zamknięcia chajderów pod l.p. 9, 10, 11 wykazanych, pociągnięto winnych do odpowiedzialności za otworzenie chajderów bez wiedzy c.k. Starostwa.
7	Wielkieoczy	227	Wolf Wolf	Wedle komisjonalnie przeprowadzonych oględzin lokale są ze względów sanitarno-policyjnych zupełnie nieodpowiednie
8	Wielkieoczy	243	Salomon Hauben	Jak wyżej
9	Wielkieoczy	243	Jakób Hauben	Jak wyżej	A oprócz tego chajdery te zostały bez koncesji otworzone, melamed nie wykazał się odpowiednią kwalifikacją
10	Wielkieoczy	102	Eli Blam	Jak wyżej
11	Wielkieoczy	154	Salomon Todt	Jak wyżej

Jaworów, dnia 4 maja 1877, zastępca c.k. Starosty (--------------)

1899

A. Wykaz szkół żydowskich (chajderów) istniejących w powiecie pod koniec r. 1899 za pozwoleniem c.k. Starostwa, w których wyłącznie tylko nauka języka hebrajskiego i religii mojżeszowej udzielaną bywa.

L.p.	Imię i nazwisko utrzymującego chajder	Miejsce chajdera i numer domu	Data i liczba koncesyi	Ilość dzieci do chajdera uczęszczających	Ilość dzieci żydowskich do uczęszczania do szkół ludowych		Uwaga
L.p.	Imię i nazwisko utrzymującego chajder	Miejsce chajdera i numer domu	Data i liczba koncesyi	Ilość dzieci do chajdera uczęszczających	obowiązanych	uczęszczających	Uwaga
...
19	Laba Hauben	Wielkieoczy nr 7	26.2.1896 l. 2907	15	173	154
20	Salomon Hauben	Wielkieoczy nr 243	26.2.1896 l. 2907	12
21	Jakob Hauben	Wielkieoczy nr 243	26.2.1896 l. 2907	15
22	Jonas Müller	Wielkieoczy nr 171	26.2.1896 l. 2907	15
23	Mendel Segal	Wielkieoczy nr 297	26.2.1896 l. 2907	12
24	Mozes Blumenfeld	Wielkieoczy nr 227	26.2.1896 l. 2907	12

Jaworów, dnia 28 stycznia 1900, c.k. Starosta (--------------)

1902

A. Wykaz szkółek żydowskich (chajderów) istniejących w powiecie za przyzwoleniem c.k. Starostwa, w których wyłącznie tylko nauka języka hebrajskiego i wiadomości religii mojżeszowej udzielaną bywa w r. 1902.

L.p.	Imię i nazwisko utrzymującego chajder	Nr domu	Data i liczba koncesji c.k. Starostwa	Ilość dzieci uczęszczających do każdej szkółki	Ogólna ilość dzieci izraelickich do szkół ludowych		Uwaga
L.p.	Imię i nazwisko utrzymującego chajder	Nr domu	Data i liczba koncesji c.k. Starostwa	Ilość dzieci uczęszczających do każdej szkółki	obowiązanych	rzeczywiście uczęszczających	Uwaga
...
6	Laba Hauben Wielkie oczy	7	26.2.1896 l. 2907	15	160	100
7	Jona Müller Wielkie oczy	171	26.2.1896 l. 2907	15
8	Mendel Segal Wielkie oczy	297	26.2.1896 l. 2907	12
	Mozes Blumenfeld Wielkie oczy	227	26.2.1896 l. 2907	12

Jaworów, dnia 21 marca 1903, c.k. Starosta (--------------)

1905

A. Wykaz szkółek żydowskich (chajderów) istniejących w roku 1905 w gminie za przyzwoleniem c.k. Starostwa, w których wyłącznie tylko nauka języka hebrajskiego i wiadomości religii mojżeszowej udzielaną bywa.

L.p.	Imię i nazwisko utrzymującego chajder	Nr domu	Data i liczba koncesji c.k. Starostwa	Ilość dzieci uczęszczających do każdej szkółki	Ogólna ilość dzieci izraelickich do szkół ludowych		Uwaga
					obowiązanych	rzeczywiście uczęszczających
...
10	Josef Urim Wielkie oczy	160	15.4.1903 l. 15569	12	100	80
11	Mozes Bank Wielkie oczy	2	14.7.1905 l. 15305	20

Jaworów, dnia 14 kwietnia 1906, c.k. Starosta (--------------)

1906

A. Wykaz szkółek żydowskich (chajderów) istniejących w roku 1906 za przyzwoleniem c.k. Starostwa, w których wyłącznie tylko nauka języka hebrajskiego i wiadomości religii mojżeszowej udzielaną bywa.

L.p.	Imię i nazwisko utrzymującego chajder	Nr domu	Data i liczba koncesji c.k. Starostwa	Ilość dzieci uczęszczających do każdej szkółki	Ogólna ilość dzieci izraelickich do szkół ludowych		Uwaga
					obowiązanych	rzeczywiście uczęszczających
...
9	Josef Urim Wielkie oczy	160	15.4.1903 l. 15569	12

Jaworów, dnia 31 grudnia 1906, c.k. Starosta (--------------)

1907

A. Wykaz szkółek żydowskich (chajderów) istniejących w roku 1907 w powiecie za przyzwoleniem c.k. Starostwa, w których wyłącznie tylko nauka języka hebrajskiego i wiadomości religii mojżeszowej udzielaną bywa.

L.p.	Imię i nazwisko utrzymującego chajder	Nr domu	Data i liczba koncesji c.k. Starostwa	Ilość dzieci uczęszczających do każdej szkółki	Ogólna ilość dzieci izraelickich do szkół ludowych		Uwaga
L.p.	Imię i nazwisko utrzymującego chajder	Nr domu	Data i liczba koncesji c.k. Starostwa	Ilość dzieci uczęszczających do każdej szkółki	obowiązanych	rzeczywiście uczęszczających	Uwaga
...
1	Józef Urym Wielkie Oczy	160	15.4.1903 l. 15569	12	120	100
2	Jonas Müller Wielkie Oczy	171		15
3	Laba Hauben Wielkie Oczy	15		15
4	Mendel Segal Wielkie Oczy	297		12
5	Mozes Blumenfeld Wielkie Oczy	227		12

Jaworów, dnia 2 marca 1908, c.k. Starosta (--------------)

W ostatnich latach przed wybuchem II wojny światowej istniały w Wielkich Oczach trzy chedery. Były one prowadzone przez wymienionych poniżej mełamedów:

1. Baruch Bleiberg

2. ? Adolf

3. ? ?

POWRÓT