Henryk Sienkiewicz, "Potop"
Tom 2, Rozdział 33
Kmicic poszedł naprzód do
kancelarii po nominację i po list żelazny, następnie odwiedził Subaghazi-beja,
naczelnika chanowego poselstwa we Lwowie, i miał z nim długą rozmowę.
W czasie tej rozmowy zanurzał pan
Andrzej po dwakroć rękę w kalecie. Za to też, gdy wychodził, Subaghazi
pomieniał się z nim na kołpaki, wręczył mu piernacz z zielonych piór i kilka
łokci również zielonego jedwabnego sznura.
Zaopatrzony w ten sposób, wrócił
pan Andrzej do króla, który był właśnie ze mszy przyjechał, więc padł jeszcze
raz młody junak do nóg pańskich, po czym w towarzystwie Kiemliczów i pachołków
udał się wprost za miasto, gdzie Akbah-Ułan stał z czambułem.
Stary Tatar przyłożył na jego
widok rękę do czoła, ust i piersi, ale dowiedziawszy się, kto jest Kmicic i z
czym przyjechał, wnet nasrożył się; twarz mu pociemniała i oblokła się dumą.
- Skoro król cię na przewodnika
przysłał - rzekł do Kmicica w łamanym rusińskim języku - to będziesz mi drogę
pokazywał, chociaż ja i sam trafiłbym, gdzie potrzeba, a tyś młody i
niedoświadczony.
„Z góry mi przeznacza, czym mam
być - pomyślał Kmicic - ale póki można, będę politykował.”
Tu ozwał się głośno:
- Akbahu-Ułanie, król mnie tu na
wodza, nie na przewodnika przysyła... I to ci powiem, że lepiej uczynisz woli
jego królewskiej mości nie negując.
- Nad Tatarami chan, nie król
stanowi! - odrzekł Akbah-Ułan.
- Akbahu-Ułanie - powtórzył z
naciskiem pan Andrzej - chan darował cię królowi, jakoby mu psa albo sokoła
darował, dlatego nie uwłaczaj mu, aby cię zaś jako psa na powróz nie wzięto.
- Ałła! - krzyknął zdumiony
Tatar.
- Ejże, nie rozdrażniaj mnie! -
odrzekł Kmicic.
Lecz oczy Akbaha-Ułana krwią
zaszły. Przez czas jakiś słowa nie mógł przemówić; żyły na karku mu spęczniały,
ręka chwyciła za kindżał.
- Kęsim! kęsim! - krzyknął
przyduszonym głosem.
Ale i pan Andrzej, chociaż
obiecał sobie politykować, miał już dosyć, gdyż bardzo z natury był porywczy.
Więc w jednej chwili podrzuciło nim coś tak, jakby go gadzina żgnęła, całą
dłonią porwał Tatara za rzadką brodę i zadarłszy mu głowę do góry, tak jak
gdyby mu coś na pułapie chciał pokazać, począł mówić przez zaciśnięte zęby:
- Słuchaj, kozi synu! Wolałbyś
nikogo nad sobą nie mieć, by palić, rabować, wycinać!... Przewodnikiem chcesz
mnie mieć! Ot, masz przewodnika! masz przewodnika!
I przyparłszy go do ściany,
począł tłuc głowę jego o zrąb.
Puścił go wreszcie zupełnie
ogłupiałego, ale nie sięgającego już do noża. Kmicic, idąc za popędem swej
gorącej krwi, odkrył mimo woli najlepszy sposób przekonywania ludzi wschodnich,
do niewolnictwa przywykłych. Jakoż w potłuczonej głowie Tatara, mimo całej
wściekłości, jaka go dusiła, błysnęła zaraz myśl, jak potężnym i władnym być
musi ów rycerz, który z nim, Akbah-Ułanem, postępuje w ten sposób, i okrwawione
wargi jego powtórzyły po trzykroć wyraz:
- Bagadyr! Bagadyr! Bagadyr!
Pan Kmicic tymczasem nałożył na
głowę kołpak Subaghaziego, wyciągnął zielony piernacz, który aż dotąd umyślnie
trzymał za plecami, za pas wetknięty i rzekł:
- Patrz tu, rabie! i tu!
- Ałła! - ozwał się przerażony
Ułan.
- I tu! - dodał Kmicic
wydobywając sznur z kieszeni.
Lecz Akbah-Ułan leżał już u jego
nóg i bił czołem.
W godzinę później Tatarzy
wyciągnęli się długim wężem po drodze wiodącej ze Lwowa ku Wielkim Oczom, a Kmicic siedząc na dzielnym cisawym
koniu, którego król mu podarował, oganiał czambuł, jak pies owczarski ogania
owce. Akbah-Ułan spoglądał na młodego junaka z przestrachem i podziwieniem.
Tatarzy, znawcy ludzi wojennych,
odgadli na pierwszy rzut oka, że pod tym wodzem nie zbraknie im krwi i łupu,
więc szli ochotnie, ze śpiewaniem i graniem.
Kmicicowi zaś serce rosło, gdy
patrzył na owe postacie, podobne do zwierząt leśnych, bo przybrane w kożuchy i
wielbłądzie kaftany wełną do góry. Fala dzikich głów kołysała się pod miarę
końskich ruchów, on zaś liczył je i rozmyślał, co będzie można z taką potęgą
przedsięwziąć.
Karol zatrzymał się przez kilka dni w
Jarosławiu, namyślając się, co ma począć. Przez ten czas ładowano na szkuty
chorych żołnierzy, których w obozie było mnóstwo, i wysyłano rzeką do
Sandomierza, jako do najbliższego warownego grodu zostającego jeszcze w
szwedzkim ręku. Po ukończeniu nowej roboty, gdy właśnie nadbiegły wieści o
ruszeniu się Jana Kazimierza ze Lwowa, postanowił król szwedzki sprawdzić,
gdzie istotnie Jan Kazimierz się znajduje.
W tym celu pułkownik Kanneberg z
tysiącem jazdy przeszedł San i ruszył ku wschodowi.
- Być może, iż losy wojny i nas
wszystkich masz w ręku - rzekł mu na odjezdnym król.
A i naprawdę siła od tego podjazdu
zależało, albowiem w najgorszym razie powinien był Kanneberg zaopatrzyć obóz w
prowiant: w razie zaś gdyby się na pewno wywiedział, gdzie Jan Kazimierz się
znajduje, miał król szwedzki natychmiast ruszyć z całą siłą przeciw Dariuszowi
polskiemu, rozbić jego wojska, a zdarzy się, to i samego w ręce dostać.
Dano więc Kannebergowi najprzedniejszych
żołnierzy i najlepsze konie. Czyniono wybór tym staranniej, że pułkownik nie
mógł ze sobą brać ni piechoty, ni armat, musiał więc mieć takich ludzi, którzy
by mogli w otwartym polu z szablą w ręku stawić czoło polskiej jeździe.
Dnia 20 marca podjazd wyszedł. Gdy
przechodzili przez most, mnóstwo oficerów i żołnierzy żegnało ich przy
naczółku: „Bóg prowadź! Bóg daj wiktorię! Bóg daj szczęśliwy powrót!” Oni zaś
szli długim sznurem, bo przecie było ich tysiąc, a szli dwójkami, po świeżo wykończonym
moście, którego jedno przęsło, jeszcze nie ukończone, było jako tako dla nich
pokryte deskami, ażeby tylko przejść mogli.
Dobra nadzieja świeciła im w twarzach,
bo byli wyjątkowo syci. Innym odjęto, a ich nakarmiono, i gorzałki nalano im do
manierek. Więc też jadąc pokrzykiwali wesoło i mówili do zgromadzonych przy
naczółku żołnierzy:
- Czarnieckiego samego na powrozie wam
sprowadzim!
Głupi! nie wiedzieli, że szli, jak idą
woły na rzeź do bydłobójni!
Wszystko składało się na ich zgubę.
Zaledwie przeszli, zaraz saperowie szwedzcy rozebrali po nich czasowy pomost,
by silniejsze dawać belkowanie, po którym by i armaty mogły przechodzić. Oni
zaś skręcili, śpiewając sobie z cicha, ku Wielkim
Oczom, hełmy ich zabłysły jeszcze w słońcu na skrętach raz i drugi,
następnie poczęli się zanurzać w bór gęsty.
Ujechali pół mili - nic! Cisza wkoło,
głębiny leśne zdawały się być zupełnie puste. Więc stanęli, by dać oddech
koniom, po czym ruszyli z wolna dalej. Na koniec dotarli do Wielkich Oczu, w których nie znaleźli żywego ducha.
Pustka ta zdziwiła Kanneberga.
- Widocznie spodziewano nas się tu -
rzekł do majora Swena - ale Czarniecki musi być gdzie indziej, skoro nie
urządził nam zasadzki.
- Czy wasza dostojność nakaże odwrót? -
zapytał Sweno.
- Pójdziem naprzód, choćby pod sam
Lwów, do którego niezbyt daleko. Musim języka dostać i królowi o Janie
Kazimierzu pewną wiadomość przywieźć.
- A jeśli na siły przeważne trafim?
- Choćbyśmy też spotkali i kilka
tysięcy tej hałastry, którą oni pospolitym ruszeniem zowią, przecie z takimi
żołnierzami nie damy się rozerwać.
- Ale możem trafić i na regularne
wojska. Nie mamy armat, a armaty przeciw nim grunt.
- Tedy w porę się cofniem i królowi o
nieprzyjacielu doniesiem. Tych zaś, którzy by nam chcieli odwrót przeciąć,
rozbijem.
- Nocy się boję! - odpowiedział Sweno.
- Zachowamy wszelkie ostrożności. Spyży
dla ludzi i koni mamy na dwa dni, nie potrzebujem się spieszyć.
Jakoż gdy znowu zagłębili się w bór za Wielkimi Oczami, jechali nierównie ostrożniej. Pięćdziesiąt
koni poszło naprzód. Ci jechali z gotowymi muszkietami w ręku, mając wsparte
kolby na udach, i oglądali się bacznie na wszystkie strony. Badali zarośla,
chaszcze, częstokroć przystawali słuchając, czasem zjeżdżali z drogi w bok, by
zbadać przybrzeżne głębie borowe, ni na drodze jednak, ni po bokach nie było
nikogo.
Dopiero w godzinę później minąwszy
skręt dość nagły, dwóch rajtarów jadących w przodku ujrzało na czterysta kroków
przed sobą jeźdźca na koniu.
Dzień był pogodny i słońce świeciło jasno,
więc owego jeźdźca widać było jak na dłoni. Sam był żołnierzyk niewielki,
przybrany bardzo przystojnie i z cudzoziemska. Wydawał się dlatego zwłaszcza
tak mały, że siedział na rosłym bułanym bachmacie, widocznie wielkiej krwi.
Jeździec jechał sobie z wolna, jakby
nie widząc, że wojsko za nim wali. Powodzie wiosenne powyrywały w drodze
głębokie rowy, w których szumiała mętna woda. Owóż jeździec zdzierał przed
rowami rumaka, a ten przesadzał je ze sprężystością jelenia i znów szedł
truchtem, rzucając łbem i parskając od czasu do czasu rzeźwo.
Dwaj rajtarzy wstrzymali konie i
poczęli się oglądać za wachmistrzem. Ten przycłapał w tej chwili, popatrzył i
rzekł:
- To jakiś ogar z polskiej psiarni.
- Krzyknę na niego! - rzekł rajtar.
- Nie krzykniesz. Może ich tu być
więcej. Ruszaj do pułkownika!
Tymczasem nadjechała reszta przedniej
straży i stanęli wszyscy, mały rycerz także zatrzymał konia i zwrócił go
frontem do Szwedów, jakby im chciał drogę zagrodzić.
Przez jakiś czas oni patrzyli na niego,
on na nich.
- Jest i drugi! Drugi! trzeci! czwarty,
cała kupa! - poczęto nagle wołać w szwedzkich szeregach.
Jakoż z obu stron drogi poczęli się
sypać jeźdźcy, zrazu pojedynczo, potem po dwóch, po trzech. Wszyscy stawali
obok owego, który pojawił się najpierwszy.
Lecz i druga straż szwedzka ze
Swenonem, a potem cały oddział z Kannebergiem nadciągnęły do forpoczty.
Kanneberg i Sweno wyjechali zaraz na czoło.
- Poznaję tych ludzi - zawołał ledwie
spojrzawszy Sweno - ta chorągiew pierwsza uderzyła na grafa Waldemara pod
Gołębiem, to Czarnieckiego ludzie. On sam musi tu być!
Słowa te wywarły wrażenie, w szeregach
nastała cisza głęboka, jeno konie dzwoniły munsztukami.
- Wietrzę tu jakąś zasadzkę - mówił
dalej Sweno. - Za mało ich, by nam stawiali czoło, ale po lasach muszą być
ukryci drudzy.
Tu zwrócił się do Kanneberga:
- Wasza dostojność, wracajmy!
- Dobrze waść radzisz - odparł
marszcząc brwi pułkownik. - Warto było wyjeżdżać, jeżeli na widok
kilkudziesięciu obszarpańców wracać mamy! - A czemuśmy na widok jednego nie
wrócili?... Naprzód!
Szwedzki szereg poruszył się w tej
chwili z największą dokładnością, za nim drugi, trzeci, czwarty. Przestrzeń
między dwoma oddziałami zaczęła się zmniejszać.
- Tuj! - skomenderował Kanneberg.
Muszkiety szwedzkie poruszyły się jak
jeden, żelazne szyje wyciągnęły się ku polskim jeźdźcom.
Lecz pierwej, nim zagrzmiały muszkiety,
jeźdźcy polscy zawrócili konie i poczęli umykać bezładną kupą.
- Naprzód! - krzyknął Kanneberg.
Oddział ruszył z miejsca skokiem, aż
ziemia zadrżała pod ciężkimi kopytami rajtarskich koni.
Las napełnił się krzykiem goniących i
uciekających. Po kwadransie gonitwy, bądź że konie szwedzkie były lepsze, bądź
że polskie jakowąś drogą pomęczone, dość, że przestrzeń dzieląca dwa wojska zaczęła
się zmniejszać. Lecz zarazem stało się coś dziwnego. Oto bezładna z początku
kupa polska, w miarę trwania ucieczki, nie tylko nie rozpraszała się coraz
bardziej, ale przeciwnie, uciekała w coraz lepszym ordynku, coraz równiejszymi
szeregami, jak gdyby sama szybkość koni równała jeźdźców w szeregi.
Spostrzegł to Sweno, rozpuścił konia,
dopadł do Kanneberga i począł wołać:
- Wasza dostojność! to nie zwykła
partia, to regularny żołnierz, któren umyślnie umyka i do zasadzki nas
prowadzi.
- Zali diabli będą w tej zasadzce czy
ludzie? - odrzekł Kanneberg.
Droga szła nieco w górę i stawała się
coraz szersza, las rzedniał i na jego krańcu widać już było niezarosłe pole, a
raczej ogromną polanę otoczoną ze wszystkich stron gęstym i szarym borem.
Chorągiew polska przyspieszyła z kolei
biegu i okazało się, że poprzednio umyślnie szła tępo, teraz bowiem w krótkiej
chwili odsadziła się tak daleko, że wódz szwedzki poznał, iż nigdy jej nie
doścignie.
Dopadłszy zatem do połowy polany i
spostrzegłszy, że nieprzyjaciel już niemal do drugiego jej końca dociera,
począł hamować swoich ludzi i zwalniać biegu.
Lecz, o dziwo, polski oddział, zamiast
utonąć w przeciwległym lesie, zatoczył na samym krańcu ogromne półkole i
zwrócił się cwałem ku Szwedom, stanąwszy od razu w tak wspaniałym bojowym
ordynku, że wzbudził podziw w samym nieprzyjacielu.
- Tak jest! - zawołał Kanneberg - to
regularny żołnierz! Zawrócili jakoby na mustrze. Czego oni chcą?... do kroćset!
- Idą na nas! - krzyknął Sweno.
Jakoż chorągiew ruszyła naprzód rysią.
Mały rycerz na bułanym bachmacie krzyczał coś na swoich, wysuwał się naprzód i
znów wstrzymywał konia, szablą znaki dawał, widocznie on był dowódcą.
- Atakują naprawdę! - rzekł ze
zdumieniem Kanneberg.
A pod tamtym i już konie wzięły pęd
największy i potuliwszy uszy, wyciągnęły się tak, iż ledwie brzuchami nie
dotykały ziemi. Jeźdźcy pochylili się na karki i skryli się za grzywą. Szwedzi,
stojący w pierwszym szeregu, dostrzegli tylko setki rozwartych chrapów końskich
i gorejących oczu. I wicher tak nie idzie, jako rwała ta chorągiew.
- Bóg z nami! Szwecja! Ognia! -
skomenderował Kanneberg podnosząc w górę szpadę.
Gruchnęły wszystkie muszkiety, lecz w
tej samej chwili chorągiew polska wpadła w dym z taką siłą, że odrzuciła na
prawo i lewo pierwsze szwedzkie szeregi i wbiła się w gęstwę ludzi i koni, jak
klin wbija się w rozszczepione drzewo. Uczynił się wir straszliwy, pancerz
uderzał o pancerz, szabla o szablę, a ów szczęk, kwik koński, lament konających
mężów rozbudził wszystkie echa, tak że cały bór począł odzywać się bitwie, jako
strome skały górskie odzywają się grzmotom.
Szwedzi zmieszali się przez chwilę,
zwłaszcza że znaczna ich ilość padła od pierwszego uderzenia, lecz wnet
ochłonąwszy wsiedli potężnie na nieprzyjaciół. Skrzydła ich zbiegły się ze
sobą, a że chorągiew polska i bez tego parła naprzód, chciała bowiem przejść
"sztychem", wnet otoczona została. Środek Szwedów ustępował przed
nią, natomiast boki nacierały ją coraz silniej, nie mogąc jej wprawdzie
rozerwać, bo broniła się zaciekle i z całą ową niezrównaną biegłością, która
czyniła jazdę polską tak straszną w ręcznej bitwie. Pracowały więc szable
przeciw rapierom, trup padał gęsto, lecz zwycięstwo już, już chyliło się na
szwedzką stronę, gdy nagle spod ciemnej- ściany boru wytoczyła się druga
chorągiew i od razu ruszyła z krzykiem.
Całe prawe skrzydło szwedzkie zwróciło
się natychmiast, pod wodzą Swena, czołem ku nowemu nieprzyjacielowi, w którym
wprawni żołnierze szwedzcy poznali husarię.
Wiódł ją mąż siedzący na dzielnym tarantowym
koniu, przybrany w burkę i rysi kołpak z czaplim piórem. Widać go było
doskonale, bo jechał z boku, o kilkanaście kroków od żołnierzy.
- Czarniecki! Czarniecki! - rozległy
się wołania w szwedzkich szeregach. Sweno spojrzał z rozpaczą w niebo, następnie
ścisnął kolanami konia i ruszył ławą.
Pan Czarniecki zaś podprowadził husarzy
na kilkanaście kroków i gdy szli już w największym pędzie, sam zawrócił.
Wtem od boru ruszyła trzecia chorągiew,
on zaraz doskoczył do niej i podprowadził; ruszyła czwarta, podprowadził;
buławą każdej pokazał, gdzie ma uderzyć, rzekłbyś: gospodarz prowadzący
żniwiarzy i rozdzielający między nich robotę.
Na koniec, gdy wysunęła się piąta, sam
stanął na czele i ruszył wraz nią do bitwy.
Lecz już husaria odrzuciła w tył prawe
skrzydło i po chwili rozerwała je zupełnie, trzy zaś następne chorągwie
obskoczyły tatarską modą Szwedów i czyniąc krzyk, poczęły siec zmieszanych
żelazem, bóść włóczniami, rozbijać, tratować, a wreszcie gnać wśród wrzasków i
rzezi.
Kanneberg poznał, że wpadł w zasadzkę i
jakoby pod nóż wyprowadził swój oddział; nie chodziło mu już o zwycięstwo, ale
chciał przynajmniej jak największą liczbę ludzi ocalić, więc kazał trąbić na
odwrót. Ruszyli zatem Szwedzi całym pędem ku tej samej drodze, którą od Wielkich Oczu przyjechali, czarniecczykowie zaś
jechali na nich tak, że dech polskich koni ogrzewał szwedzkie plecy.
W tych warunkach i wobec przerażenia,
jakie ogarnęło rajtarów, odwrótów nie mógł odbywać się w porządku, lepsze konie
wysforowały się naprzód i wkrótce świetny Kannebergowski oddział zmienił się w
kupę uciekającą bezładnie i wycinaną niemal bez oporu.
Im pogoń dłużej trwała, tym stawała się
bezładniejszą, bo i Polacy nie gonili w ordynku, ale każdy wypuszczał konia,
ile pary w nozdrzach, dopadał, kogo chciał, bił, kogo chciał.
Pomieszali się więc jedni z drugimi.
Niektórzy polscy żołnierze prześcignęli ostatnie szwedzkie szeregi i zdarzało
się, że gdy towarzysz stawał na strzemionach, by tym potężniej ciąć
uciekającego przed sobą rajtara, sam ginął pchnięty rapierem z tyłu. Usłała się
gęstym szwedzkim trupem droga do Wielkich Oczu,
lecz nie tu był termin gonitwy. I jedni, i drudzy wpadli tym samym impetem do
następnego lasu, tam jednak zdrożone poprzednio konie szwedzkie poczęły ustawać
i rzeź stała się jeszcze krwawsza.
Niektórzy rajtarowie poczęli zeskakiwać
z koni i zmykać w las, lecz kilkunastu zaledwie to uczyniło, wiedzieli bowiem z
doświadczenia Szwedzi, że w lasach czyhają chłopi, woleli więc ginąć od szabel
niż w straszliwych mękach, których rozwścieczony lud im nie szczędził.
Inni prosili pardonu, po większej
części na próżno, bo każdy wolał ściąć nieprzyjaciela i gnać dalej, niż
wziąwszy go jeńcem, pilnować i dalszej gonitwy zaniechać.
Więc cięto bez miłosierdzia, aby nikt z
wieścią o klęsce nie wrócił. Pan Wołodyjowski gonił w przodku z laudańską
chorągwią. On to był owym jeźdźcem, który pierwszy ukazał się Szwedom na wabia,
on pierwszy uderzył, a teraz siedząc na koniu jako wicher ścigłym używał z
całej duszy, pragnąc się krwią nasycić i gołąbską klęskę pomścić. Coraz to
doganiał rajtara, a dognawszy gasił go tak prędko jako świecę; czasem zaś
jechał na karku dwóch, trzech lub czterech, lecz krótko, bo po chwili już tylko
konie bez jeźdźców biegły przed nim. Próżno niejeden Szwedzisko chwycił własny
rapier za ostrze i zwracając go na znak pardonu rękojeścią ku rycerzowi, głosem
i oczyma żebrał litości; pan Wołodyjowski nawet nie zatrzymywał się nad nim,
jeno wsunąwszy mu sztych szabli tam, gdzie szyja piersi dotyka, zadawał cios
lekki, nieznaczny, a ów ręce rozkładał, zbladłymi usty jedno i drugie słowo
rzucił, po czym pogrążał się w mroku śmierci. Pan Wołodyjowski zaś, nie
oglądając się więcej, biegł dalej i nowe ofiary na ziemię strącał.
Zauważył strasznego żniwiarza dzielny
Sweno i skrzyknąwszy kilkunastu co najdzielniejszych rajtarów, postanowił
ofiarą własnego życia wstrzymać choć na chwilę pogoń, aby innych ocalić.
Zwrócili tedy konie i nastawiwszy rapiery, czekali z ostrzami na goniących. Pan
Wołodyjowski, widząc to, ani chwili się nie zawahał, wspiął konia i wpadł
między nich w środek.
I nimby ktoś okiem zdołał mrugnąć, już
dwa hełmy zapadły w dół konia. Przeszło dziesięć rapierów zmierzyło się teraz w
jedną pierś Wołodyjowskiego, lecz w tej chwili wpadli za nim Skrzetuscy, Józwa
Butrym Beznogi, pan Zagłoba i Roch Kowalski, o którym Zagłoba powiadał, że
nawet idąc do ataku jeszcze oczy ma zamknięte i drzemie, a budzi się dopiero,
gdy piersią o pierś nieprzyjaciela uderzy.
Pan Wołodyjowski zwinął się pod kulbakę
tak szybko, że rapiery puste powietrze przeszyły. Miał on ten sposób od
białogrodzkich Tatarów, lecz małym, a zarazem nad ludzką wiarę zręcznym będąc,
do takiej doskonałości go doprowadził, że niknął, kiedy chciał, z oczu, bądź za
karkiem, bądź pod brzuchem końskim. Tak zniknął i teraz, a nim zdumieni
rajtarzy zdołali zrozumieć, co się z nim stało, znów niespodzianie na kulbakę
wychynął, straszny jak żbik, gdy między trwożne ogary z wysokich gałęzi skoczy.
Tymczasem i towarzysze mu pomogli
roznosząc śmierć i zamieszanie. Jeden z rajtarów przyłożył panu Zagłobie do
samych piersi pistolet, lecz Roch Kowalski, mając go po lewej stronie, zatem
nie mogąc ciąć szablą, złożył pięść i w głowę go mimochodem dojechał, a ten
nurknął w tej chwili pod konia, tak właśnie, jakby weń piorun uderzył. Pan
Zagłoba zaś wydawszy okrzyk radosny ciął w skroń samego Swena, któren ręce
opuścił i czołem wsparł się na karku końskim. Na ten widok pierzchnęli inni
rajtarzy. Wołodyjowski, Józwa Beznogi i dwaj Skrzetuscy puścili się za nimi i
wycięli, zanim ubiegli sto kroków.
I pogoń dalej trwała. Szwedzkie konie
coraz mniej miały tchu w piersiach i rozpierały się coraz częściej. Na koniec z
tysiąca najświetniejszych rajtarów, którzy pod Kannebergiem wyszli, zostało
zaledwie stu kilkudziesięciu jeźdźców, reszta leżała długim pasem na leśnej
drodze. Lecz i ta ostatnia kupa zmniejszała się z każdą chwilą, gdyż ręce
polskie nie przestały nad nią pracować.
Na koniec wypadli z lasu. Wieże Jarosławia zarysowały się wyraźnie na błękicie. Już, już nadzieja wstąpiła w serca uciekających, wiedzieli bowiem, że w Jarosławiu stoi sam król i cała potęga i że w każdej chwili może im przyjść w pomoc.
Zapomnieli o tym, iż zaraz po ich
przejściu uprzątnięto pomost na ostatnim przęśle mostu, aby silniejsze podłożyć
dla armat belkowanie.
