Józef Ignacy Kraszewski
Starościna bełska
Opowiadanie
historyczne 1770-1774
Tom 1, Rozdział 3
Królik ruski
[Franciszek Salezy Potocki] najwięcej w stolicy swej, Krystynopolu, przebywał i
panował; dobra jego były ogromne i niejedno księstwo niemieckie byłoby się
wygodnie w nich pomieściło. Oprócz majętności w ziemi przemyskiej, nad Sanem, w
województwach: krakowskim, sandomierskim i lubelskim, bracławskim i podolskim,
miał niezmiernie rozległe dobra mohylewskie, Tulczyn (Nesterwar), Brahiłów,
Umańszczyznę; a granicząc z Turcją, jak istotny panujący, miał z nią stosunki
nie tylko sąsiedzkie, ale dyplomatyczne.
Krystynopol,
wspaniała rezydencja, Tartaków, Waręż, Łaszczów, Witków z czterdziestu wsiami,
Chorostków, Strużów, Wielkie Oczy,
starostwa bełskie, sokalskie, Stojanów, Hrubieszów należały do tej magnackiej
fortuny wojewody kijowskiego. Starostwa z dobrami dziedzicznymi dokoła
Krystynopola składały obszerny kawał kraju zostający we władaniu Potockiego,
zasiany gęstymi miasteczkami, jako Tartaków
z cudownym obrazem N. Panny, gdzie sławne odbywały się jarmarki w dzień św.
Anny, na imieniny wojewodziny, i sklepy były na ten cel wymurowane obszerne,
dla cudzoziemskich kupców, którzy na nie przybywali, z żydowską drukarnią, w
czasie choroby, jak wieść niosła, przyrzeczoną i oddaną jezuitom w r. 1754; Wielkie Oczy, niegdyś
Łaszczów i Modrzejowskich, również z cudownym N. Panny obrazem; Waręż, po Matczyńskich i Łaszczach, nad
Wielkim Stawem, z kolegium pijarskim, fundowanym przez Józefa Łaszcza w r.
1740; Łaszczów nad Huczwą, z
Domaniżem przyległym, w którym był zamek warowny i kolegium jezuickie ze
wspaniałym ogrodem; Sokal nad Bugiem, z cudownym obrazem i dwoma klasztorami; Bełz, dawna stolica książęca, której stare
zamczysko w gruzach leżało na kępie itd., itd.
