D W Ó R

Szlachecki dwór obronny jest usytuowany na niewielkim wzniesieniu przy drodze prowadzącej na wschód do Wólki Żmijowskiej. Budynek wzniesiony jest na rzucie litery "H", kiedyś jedno- a obecnie dwukondygnacyjny, z wyższą wieżą pośrodku. Obecnie jest siedzibą władz gminnych.

Dwór został zbudowany na początku XVII w. przez Mohyłów jako pomniejsza drewniana fortalicja lub wieża mieszkalno-obronna. Obszar otoczony fortyfikacjami był stosunkowo duży w porównaniu z częścią mieszkalną. Można przypuszczać, że powodem tego była chęć objęcia umocnieniami rozrzuconych zabudowań, a także drogi przechodzącej przez środek majdanu.

W związku z włączeniem wielkoockiego dworu w system obronny Małopolski (miał wespół z innymi bronić Bramy Przemyskiej w środkowym biegu Sanu) został on w latach 1656-1660 przerobiony i rozbudowany przez nowego właściciela, Andrzeja Modrzewskiego. Pochodzący z Wielkopolski Modrzewski był tym bardziej zainteresowany rozbudową dworu, że obrał ofiarowane mu przez Annę Potocką (z Mohyłów) Wielkie Oczy na swą nową siedzibę.

Rekonstrukcja fortalicji (J. Bogdanowski, „Fortyfikacje łańcuckie”)

Przejeżdżający tędy fryzyjski podróżnik Ulrich Werdum pisał pod datą 12 kwietnia 1672: „... po lewej zaś za pagórkami leży miasto albo wieś Wielkie Oczy z kościołem i szlacheckim dworem, dość warownym i otoczonym wałem z ziemi wraz z czterema basztami z ziemi”.

Rekonstrukcja dworu obronnego

(J. Bogdanowski, „Fortyfikacje ziemne na terenie powiatu lubaczowskiego”)

Początkowo była to budowla znacznie skromniejsza (tylko wieża mieszkalna), którą później rozbudowano.

Dwór otoczony był solidnymi i nowoczesnymi na owe czasy (XVII w.) obwarowaniami ziemnymi w typie staroholenderskim z 4 basztami na narożach (fortyfikacja bastionowa), z których trzy: północna, wschodnia i południowa przetrwały w stanie zniszczonym do roku 1966, po czym zostały zniwelowane. Pozostało tylko niewielkie wzniesienie w miejscu bastionu północno-wschodniego.

System bastionowy polegał na zakładaniu fortyfikacji na planie wieloboków z narożnymi tarasami, które eliminowały pola martwe wokół fortyfikacji. Obwarowania takie sytuowane były na niskim, podmokłym terenie i otoczone fosami lub stawami.

Ze względu na fakt, że kolejni właściciele Wielkich Oczu posiadali swe rezydencje w innych ośrodkach swoich fortun, nie troszczyli się oni zbytnio o dwór wielkoocki i w XVIII wieku przestał on pełnić funkcję dawnej siedziby, po czym podupadł i był wykorzystywany na cele przemysłowe. Na przełomie XIX i XX wieku mieściła się tu gorzelnia, a potem także młyn. W nocy z 19 na 20 lipca 1944, w trakcie ataku oddziału UPA na Wielkie Oczy, budynek został zrujnowany i częściowo spalony.

W roku 1959 w PKZ Kraków sporządzono inwentaryzację pomiarową i dokumentację fotograficzną zniszczonego obiektu.

(Rzut poziomy i przekrój pionowy zabudowań dworskich - Juliusz Ross, „Dwór obronny w Wielkich Oczach w powiecie lubaczowskim”, Muzeum-Zamek w Łańcucie, Łańcut 1972)

Widokówka z lat 20-tych XX wieku przedstawiająca dworek funkcjonujący jako gorzelnia, z przyległym placem targowym

Widok ten odtworzyłem na podstawie widokówki, usuwając z niej elektronicznie odręczny tekst napisany przez nadawcę. Widokówkę przesłał mi Steve Landau (USA).

Ruiny dworu, widok ogólny, stan w roku 1959

Autor nieznany. Zdjęcie ze zbiorów S. Barana (Berlin)

W latach 70-tych budynek odbudowano, dodając jedną kondygnację

i przystosowując go jednocześnie na potrzeby siedziby władz gminnych. Przy pracach adaptacyjnych zniszczono niestety wiele stylowych cech

Odbudowa dworu, maj 1973

Foto: L. Starzak, zdjęcie ze zbiorów S. Barana (Berlin)

Widok po odbudowie

Autor nieznany.

Obecny widok budowli:

Fot.: Bogdan Lisze (wrzesień 2000)

„Zwieńczone wydatnym gzymsem ściany zewnętrzne są podzielone lizenami i pilastrami toskańskimi w narożach.

W części południowej inkorporowana czworoboczna wieża z półkolistymi otworami okiennymi, kryta daszkiem czterospadowym.”

(opis z lat 60-tych)

Zobacz także obraz „Stary dworek” pędzla Jana Kuśmidrowicza w dziale „Sztuka”.

Powrót

Wszelkie prawa zastrzeżone. Powielanie w części lub w całości tekstów, zdjęć lub innych materiałów graficznych może odbywać się wyłącznie za pisemną zgodą autora strony.