C E R K I E W

Powrót

W bocznej uliczce, nie opodal rynku, stoi mocno zniszczona cerkiew obrządku greckokatolickiego z 1925 roku pod wezwaniem Świętego Mikołaja Cudotwórcy. Służyła ona około 600 wiernym z Wielkich Oczu i pobliskiego Skolina. Cerkiew postawiono w miejscu poprzednich budowli: pierwszej, wzniesionej jeszcze w 1654 przez Mojżesza Mohyłę, ówczesnego właściciela Wielkich Oczu, i drugiej, wzniesionej w 1820. Ta druga, której generalny remont przeprowadzono w 1913 roku została zniszczona w trakcie prowadzonego przez Niemców ciężkiego ostrzału artyleryjskiego w czerwcu 1915, gdy spłonęła wraz z większością zabudowy rynku. Wznoszenie obecnie istniejącego budynku cerkwi rozpoczęto ze składek parafian w roku 1924, pod kierownictwem budowniczego Eustachego Seredyńskiego. Budowę oparto o projekt znanego architekta Jana Sasa Zubrzyckiego. Uroczystego wyświęcenia dokonał 19 sierpnia 1925 dziekan jaworowski, ksiądz Daniel Kotis. W roku 1937 nieco zaniedbana cerkiew wymagała naprawy. Z inicjatywy parafian zgromadzono materiały oraz fundusze i w roku 1938 staraniem księdza Oleksego Holinki ze Żmijowisk przebudowano świątynię, nieco ją przy tym wydłużając. Wzniesiono kopułę opartą na ścianach wzmocnionych lisicami, a dach podbito blachą. Wraz z budową cerkwi w roku 1925 wzniesiono w południowo-zachodnim narożu placu cerkiewnego dzwonnicę, w miejsce poprzedniej, która spłonęła w roku 1915. Dawna dzwonnica miała trzy dzwony, które zostały zajęte przez władze austro-węgierskie podczas rekwizycji w okresie I wojny światowej. W roku 1924 zakupiono dla nowo wznoszonej cerkwi dzwon zwany Symeon, który obecnie znajduje się przy kaplicy w Korczowej. W latach międzywojennych plac cerkiewny był otoczony drewnianym płotem z główną bramą od strony rynku. Po wysiedleniu Ukraińców (w latach 1945-48) cerkiew została zamieniona na magazyn, który mieścił się tam do roku 1989. W roku 1990 przeprowadzono drobne prace zabezpieczające. W tym samym roku w wielkoockiej cerkwi odbyło się pierwsze od dziesiątków lat (i jak dotąd ostatnie) nabożeństwo greckokatolickie. Obecnie budowla nie jest użytkowana i nie są znane żadne starania o jej odrestaurowanie, pomimo iż jest to jedyna w tej części Polski cerkiew o szachulcowej konstrukcji ścian.
Projekt odbudowy cerkwi w Wielkich Oczach autorstwa Jana Sasa Zubrzyckiego
	Opis architektoniczny (wg Janusza Mazura): Cerkiew wzniesiona jest w konstrukcji szkieletowej, z wypełnieniem ceglanym, z podwaliną na ceglasto-betonowej podmurówce. Ściany nawy od wewnątrz i zewnątrz wzmocnione są parami lisic, otynkowane. Została zaprojektowana na planie prostokąta z wydzielonym prezbiterium od wschodu i przedsionkiem od zachodu; w bryle trójdzielna: nawa wyższa, kwadratowa; prezbiterium węższe i niższe, prostokątne, zamknięte trójbocznie; babiniec równy szerokością nawie, krótki i niższy; przedsionek niewielki, zamknięty trójbocznie. Podłoga drewniana; w nawie i w babińcu na jednakowym poziomie, wyższa w prezbiterium i bocznych pomieszczeniach ze stopniem wysuniętym w nawę. Część środkowa przykryta ośmioboczną kopułą; w prezbiterium sklepienie kolebkowe w przekroju zbliżone do łuku ostrego, przechodzące od wschodu w trójpołaciowe; w prothesis i diakoninon sklepienia kolebkowe o łuku odcinkowym; w przedsionku strop płaski. Chór muzyczny w babińcu, wsparty na dwóch słupkach, szeroki z nieznacznie wysuniętą częścią środkową, ozdobiony płycinami, zamkniętymi łukami półkolistymi; w narożu południowo-zachodnim schody dwubiegowe z podestem. Ściany od wewnątrz otynkowane do wysokości sklepień, wyżej oszalowane deskami. Ślady polichromii na deskowych obramieniach sklepień - w kolorze żółtym, na ząbkowaniu - w niebieskim. Zewnątrz ściany wszystkich pomieszczeń otynkowane; górna część nawy wydzielona daszkiem biegnącym na poziomie okapu dachów; tambur kopuły i szczyty dachów oszalowane pionowo deskami; tambur zwieńczony ząbkowaniem i uskokowymi gzymsami z desek. Niegdyś gzymsy, futryny okien, górne odcinki lisic malowane na żółto, szalunek nawy nad daszkiem okapowym oraz lisice poniżej w kolorze czerwonym. Nad nawą dach kopulasty, ośmiopołaciowy, dołem przewężony, przechodzący w daszek okapowy.
Powrót do spisu treści