K O Ś C I Ó Ł i K
L A S Z T O R
|
Fot.: Albin
Sroka (2000) |
Na wyniosłości
na zachód od rynku stoi dawny zespół kościelno-klasztorny z końca XVII wieku,
którego budowę rozpoczął Andrzej Modrzewski, ówczesny właściciel Wielkich Oczu.
Zbudowano go w miejscu starego drewnianego kościółka (prawdopodobnie z przełomu
XVI/XVII w.), przy którym Modrzewski osadził w 1667 roku dominikanów
obserwantów. W latach następnych rozpoczęła się budowa murowanego kościoła,
otoczonego z trzech stron przyległymi zabudowaniami klasztoru. Klasztor
ukończono w 1684 roku, a budowa kościoła trwała zapewne długo, gdyż
konsekrowano go dopiero w roku 1740, gdy właścicielem Wielkich Oczu był wnuk
Modrzewskiego - Józef Łaszcz, biskup sufragan chełmski. Podczas konsekracji
kościołowi nadano tytuł Niepokalanego Poczęcia NMP oraz św. Andrzeja Apostoła.
We wnętrzu kościoła znajduje się rokokowy ołtarz, a w nim słynny obraz Matki Boskiej
namalowany w roku 1613 przez krakowskiego artystę, Franciszka Śmiadeckiego.
Opis architektoniczny (wg Albina Sroki)
Kościół barokowy,
zbudowany z cegły, na planie prostokąta, 23 m długi i niemal 9 m szeroki.
Prezbiterium kościoła jest zwrócone na zachód. Świątynia posiada bardzo wysoką
i szeroką fasadę; wysoką 23 m, a szerokością obejmującą dobudowany do kościoła
klasztor, nawę i przybudówkę od północy. Jednopiętrowy klasztor w formie litery
U otulał świątynię z trzech stron, poźniej został częściowo rozebrany (skrzydło
północne) i obecnie w formie litery L przylega do kościoła od południa i
zachodu. Współcześnie w poklasztornych pomieszczeniach mieści się plebania.
Pionowe pilastry
dzielą fasadę na siedem pól; w środkowym usytuowane jest okno oświetlające chór
muzyczny, w pozostałych znajdują się płyciny i wnęki przeznaczone na figury.
Nad portalem świątyni umieszczony jest napis: „Aedificatum A.D. 1667 et A.D.
1974 Renovatum. Ponad tym umieszczony jest napis: „Ro. 1863” (poważniejszych
renowacji kościoła dokonywano trzykrotnie: w latach 1863, 1955 i ostatnio
1974). Pod samym szczytem tympanonu widnieje, umieszczony w kole, symbol Marii,
patronki kościoła. Elewację wieńczy metalowy krzyż wsparty na cokoliku.W czasie
I-szej wojny światowej pocisk armatni uszkodził szczytową ścianę i dziura ta
trwała wiele lat jako pamiątka wojenna.
|
Fot.: Albin Sroka (2000) |
Dach kościoła
dwuspadowy, pierwotnie pokryty był gontem, obecnie - blachą. Kościół jest
jednonawowy. Dawniej posiadał sześć ołtarzy: główny i pięć bocznych. Do 1970
zachowały się tylko dwa boczne ołtarze, które w ostatnich latach również
usunięto, by powiększyć przestrzeń świątyni.
Chór organowy wsparty
jest na półkolistym łuku; organy są 9-ciogłosowe, XIX wieczne, generalnie
remontowane w okresie międzywojennym przez firmę „I. i A. Żebrowski” ze Lwowa,
oraz w 1983. W roku 1993 zostały przerobione z pneumatycznych na
elektromagnetyczne.
Kościół jest
podpiwniczony w formie katakumb, w których w XVII i XVIII wieku grzebano ciała
zakonników i dobrodziejów klasztoru. Przed kościołem znajduje się niewielki
cmentarz ogrodzony metalowym parkanem. Jest tu również murowana dzwonnica
przylegająca do północnej ściany świątyni, wybudowana na nowo w roku 1978.
Umieszczone są na niej trzy dzwony. Na placu przykościelnym znajduje się także
pięć niewielkich, murowanych kaplic. Dwie z nich zostały wybudowane jeszcze
przez dominikanów. Pozostałe trzy wybudowano staraniem obecnego proboszcza ks.
Kluza. Na frontonie kościoła mieści się
odsłonięta w 1986 roku tablica ku czci Polaków pomordowanych w latach 1939-1946
z nazwiskami wielu mieszkańców Wielkich Oczu i okolicznych wsi.
Obserwanci
przebywali w Wielkich Oczach do roku 1784, kiedy to opuścili klasztor z braku
ludzi do obsadzenia placówki. Klasztor przejęli dominikanie zwyczajni z
prowincji św. Jacka. W roku 1926, również z braku zakonników, dominikanie
podjęli decyzję o kasacie klasztoru i opuszczeniu Wielkich Oczu, co nastąpiło
ostatecznie 1 lipca 1929. Budowlę przekazano diecezji przemyskiej. W czasie I
wojny światowej kościół uległ pewnym zniszczeniom i po zakończeniu wojny
podjęto jego restaurację. W celu zebrania funduszy na ten cel w latach 30-tych
XX wieku wydano specjalne pocztówki-cegiełki.
