K O Ś C I Ó Ł   i   K L A S Z T O R

Powrót do spisu treści

 

Fot.: Albin Sroka (2000)

Na wyniosłości na zachód od rynku stoi dawny zespół kościelno-klasztorny z końca XVII wieku, którego budowę rozpoczął Andrzej Modrzewski, ówczesny właściciel Wielkich Oczu. Zbudowano go w miejscu starego drewnianego kościółka (prawdopodobnie z przełomu XVI/XVII w.), przy którym Modrzewski osadził w 1667 roku dominikanów obserwantów. W latach następnych rozpoczęła się budowa murowanego kościoła, otoczonego z trzech stron przyległymi zabudowaniami klasztoru. Klasztor ukończono w 1684 roku, a budowa kościoła trwała zapewne długo, gdyż konsekrowano go dopiero w roku 1740, gdy właścicielem Wielkich Oczu był wnuk Modrzewskiego - Józef Łaszcz, biskup sufragan chełmski. Podczas konsekracji kościołowi nadano tytuł Niepokalanego Poczęcia NMP oraz św. Andrzeja Apostoła. We wnętrzu kościoła znajduje się rokokowy ołtarz, a w nim słynny obraz Matki Boskiej namalowany w roku 1613 przez krakowskiego artystę, Franciszka Śmiadeckiego.

 

Opis architektoniczny (wg Albina Sroki)

 

Kościół barokowy, zbudowany z cegły, na planie prostokąta, 23 m długi i niemal 9 m szeroki. Prezbiterium kościoła jest zwrócone na zachód. Świątynia posiada bardzo wysoką i szeroką fasadę; wysoką 23 m, a szerokością obejmującą dobudowany do kościoła klasztor, nawę i przybudówkę od północy. Jednopiętrowy klasztor w formie litery U otulał świątynię z trzech stron, poźniej został częściowo rozebrany (skrzydło północne) i obecnie w formie litery L przylega do kościoła od południa i zachodu. Współcześnie w poklasztornych pomieszczeniach mieści się plebania.

 

Pionowe pilastry dzielą fasadę na siedem pól; w środkowym usytuowane jest okno oświetlające chór muzyczny, w pozostałych znajdują się płyciny i wnęki przeznaczone na figury. Nad portalem świątyni umieszczony jest napis: „Aedificatum A.D. 1667 et A.D. 1974 Renovatum. Ponad tym umieszczony jest napis: „Ro. 1863” (poważniejszych renowacji kościoła dokonywano trzykrotnie: w latach 1863, 1955 i ostatnio 1974). Pod samym szczytem tympanonu widnieje, umieszczony w kole, symbol Marii, patronki kościoła. Elewację wieńczy metalowy krzyż wsparty na cokoliku.W czasie I-szej wojny światowej pocisk armatni uszkodził szczytową ścianę i dziura ta trwała wiele lat jako pamiątka wojenna.

 

Fot.: Albin Sroka (2000)

Dach kościoła dwuspadowy, pierwotnie pokryty był gontem, obecnie - blachą. Kościół jest jednonawowy. Dawniej posiadał sześć ołtarzy: główny i pięć bocznych. Do 1970 zachowały się tylko dwa boczne ołtarze, które w ostatnich latach również usunięto, by powiększyć przestrzeń świątyni.

 

Chór organowy wsparty jest na półkolistym łuku; organy są 9-ciogłosowe, XIX wieczne, generalnie remontowane w okresie międzywojennym przez firmę „I. i A. Żebrowski” ze Lwowa, oraz w 1983. W roku 1993 zostały przerobione z pneumatycznych na elektromagnetyczne.

 

Kościół jest podpiwniczony w formie katakumb, w których w XVII i XVIII wieku grzebano ciała zakonników i dobrodziejów klasztoru. Przed kościołem znajduje się niewielki cmentarz ogrodzony metalowym parkanem. Jest tu również murowana dzwonnica przylegająca do północnej ściany świątyni, wybudowana na nowo w roku 1978. Umieszczone są na niej trzy dzwony. Na placu przykościelnym znajduje się także pięć niewielkich, murowanych kaplic. Dwie z nich zostały wybudowane jeszcze przez dominikanów. Pozostałe trzy wybudowano staraniem obecnego proboszcza ks. Kluza. Na frontonie kościoła  mieści się odsłonięta w 1986 roku tablica ku czci Polaków pomordowanych w latach 1939-1946 z nazwiskami wielu mieszkańców Wielkich Oczu i okolicznych wsi.

 

Obserwanci przebywali w Wielkich Oczach do roku 1784, kiedy to opuścili klasztor z braku ludzi do obsadzenia placówki. Klasztor przejęli dominikanie zwyczajni z prowincji św. Jacka. W roku 1926, również z braku zakonników, dominikanie podjęli decyzję o kasacie klasztoru i opuszczeniu Wielkich Oczu, co nastąpiło ostatecznie 1 lipca 1929. Budowlę przekazano diecezji przemyskiej. W czasie I wojny światowej kościół uległ pewnym zniszczeniom i po zakończeniu wojny podjęto jego restaurację. W celu zebrania funduszy na ten cel w latach 30-tych XX wieku wydano specjalne pocztówki-cegiełki.

Powrót do spisu treści